Ապրիլին տեղի ունեցած ԼՂՀ նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններից, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետությունում 2018թ. տեղի ունեցած իշխանափոխությունից հետո ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ կարգավորման տեսակետից Արցախում և Հայաստանի Հանրապետությունում առանցքային դերակատարություն են ստանձնել անձինք, ովքեր նախկինում այդ գործընթացի հետ որևէ առնչություն չեն ունեցել կամ դուրս են եղել խնդրով անմիջականորեն զբաղվողների շրջանակից: Անհրաժեշտ գիտելիքների և փորձի ակնհայտ բացակայությունը պատասխանատու կառույցների ու պաշտոնյաների շրջանում, կայացած հայկական մասնագիտական միջավայրի բացակայությունը, վերջին տարիներին հակամարտության նկատմամբ տարբեր միջազգային ասպարեզներում ոչ բարենպաստ կարծիքների ձևավորումը՝ ինչպես հակամարտության բնույթի, այնպես էլ կարգավորման հնարավոր սցենարների վերաբերյալ, էապես ընդլայնում են մարտահրավերների շրջանակը և մեծացնում բացասական զարգացումների հավանականությունը:
Թույլ չտալու համար, որ կարգավորման գործընթացն ունենա անշրջելի վտանգավոր զարգացումներ և չկորցնելու համար անկախության երեք տասնամյակների ընթացքում ձեռք բերված աննախադեպ արդյունքը՝ հարկ է հնարավորինս արագ մասնագիտական հիմքերի վրա դնել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում բարենպաստ արդյունք ապահովելուն ուղղված գործունեությունը տարբեր մակարդակներում:
Հոդվածում դիտարկվում են կարգավորման գործընթացի փուլերը, բացահայտվում դրանց ընթացքում կիրառված հայեցակարգային մոտեցումների էվոլյուցիան և արդյունքները, քննարկվող բանակցային փաստաթղթի էությունը, մարտահրավերներն ու հնարավոր զարգացումները։
2018 թվականի գարնանը Հայաստանում տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխությունները իրենց ազդեցությունը պետք է ունենային երկրի հիմնական ֆինանսական փաստաթղթի՝ ՀՀ պետական բյուջեի մշակման և իրագործման վրա։ Ազգային ժողովում ունենալով կայուն մեծամասնություն՝ «Իմ քայլը» դաշինքը 2019 թվականից կարող էր մշակել ՀՀ պետական բյուջեն իր մոտեցումներին և հայտարարություններին համապատասխան և ապահովել դրա իրագործումը՝ իր կողմից հնչեցված «տնտեսական հեղափոխության» իրականացման կամ առնվազն դրա հիմքերի ստեղծման համար։
ՀՀ պետական բյուջեին և հանրային ֆինանսների կառավարմանն առնչվող դրույթները և նոր իշխանության գաղափարական մոտեցումներն իրենց արտահայտությունն են ստացել ինչպես 2018 թվականի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում ՀՀ քաղաքացիների մեծամասնության աջակցությունը ստացած «Իմ քայլը» դաշինքի նախընտրական ծրագրում, այնպես էլ ՀՀ կառավարության 2019 թվականի փետրվարի 8-ի թիվ 65-Ա որոշմամբ ընդունված «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ծրագրի մասին» փաստաթղթում։ Սույն ուսումնասիրությունը ներկայացնում է հանրային ֆինանսների կառավարման բնագավառում ՀՀ կառավարության և քաղաքական մեծամասնության կողմից տրված խոստումները և դրանց իրականացման համար ՀՀ կառավարության կողմից ձեռնարկված քայլերը 2018-2019 թվականների ընթացքում:
Գույքահարկի բարեփոխումների օրենսդրական փաթեթը, տարիների ընթացքում բազմիցս փոփոխվելով, ամբողջությամբ ընդունվեց ԱԺ-ի կողմից, ինչը նշանակում է, որ 2021 թվականի հունվարի 1-ից անշարժ գույքի համար գանձվող հարկը հաշվարկվելու է ավելի բարձր կադաստրային արժեքի հիման վրա՝ բարձրացնելով հարկային բեռը անհատների և կազմակերպությունների համար:
«Լույս» հիմնադրամի կողմից իրականացվել է գույքահարկի բարձրացման վերաբերյալ օրենսդրական փաթեթի վերլուծություն, որտեղ ուսումնասիրվել են հետևյալ հարցերը՝
Եվրոպական Խորհրդարանը հունիսի 19-ին հաստատեց 2020թ․ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին ընդառաջ ԵՄ տարբեր կառույցներին ուղղված հանձնարարականների փաստաթուղթը, որը ԵՄ համար ԱԼԳ գործընկերների հետ հարաբերությունների հետագա զարգացման հստակ քաղաքական ուղենիշներ է սահմանում։ Սույն վերլուծությամբ փորձել ենք համեմատել Հայաստանի համար հետաքրքրություն ներկայացնող տարբեր հարցերին վերաբերող մեջբերումները՝ համապատասխանաբար 2017 և 2020 թվականների ԱԼԳ գագաթնաժողովներին ընդառաջ հրապարակված համանման փաստաթղթերից։ Համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի համար առանցքային նշանակություն ունեցող մի շարք հարցերի վերաբերյալ ԵՄ մոտեցումները 2017թ․ փաստաթղթի համեմատ բացասական փոփոխությունների են ենթարկվել։ Հատկապես մտահոգիչ են փաստաթղթում Արցախյան հակամարտության և առհասարակ ԱԼԳ տարածքում առկա հակամարտությունների մասով տրված գնահատականները։ Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հայկական, այդ թվում՝ խորհրդարանական դիվանագիտության տեսանկյունից այս փաստաթուղթն ընդհանուր առմամբ նահանջ է՝ 2017թ․ փաստաթղթի համեմատ։
Ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից՝ սույն վերլուծությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ տնտեսության՝ վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացումները: Մասնավորապես, դիտարկվել են տնտեսական ակտիվության՝ տվյալ ամսվա կուտակային ցուցանիշը, դրա ոլորտային բաշխվածությունը, ինչպես նաև տնտեսության առանձին ճյուղերի դինամիկան: Վերլուծվել են նաև տնտեսական զարգացումները ՀՀ արտաքին առևտրի ոլորտում, աշխատանքի շուկայում և հարկաբյուջետային հատվածում: Բացի այդ, անդրադարձ է կատարվել նաև ֆինանսական հատվածին (գնաճ, ավանդներ և վարկեր), ինչպես նաև փոխարժեքի վարքագծին:
Եվրոպայի Խորհրդի հակակոռուպցիոն մարմինը` ԳՐԵԿՈ-ն, հրապարակել է իր տարեկան զեկույցը 2019 թվականի մասով, որտեղ գնահատում է, թե ինչպես են անդամ երկրները կյանքի կոչել ԳՐԵԿՈ-ի հանձնարարականները՝ խորհրդարանականների, դատավորների և դատախազների շրջանում կոռուպցիայի կանխարգելման վերաբերյալ։ Ավելի վաղ ՀՀ արդարադատության նախարարությունը ներկայացրել էր ԳՐԵԿՈ-ի գնահատման 4-րդ փուլի Հայաստանի պարտավորությունների կատարման վերաբերյալ 2-րդ զեկույցի հայերեն թարգմանությունը։ Սույն վերլուծությամբ փորձել ենք համեմատել Հայաստանին և Արևելյան գործընկերության անդամ մյուս երկրներին տրված գնահատականները։ Անդրադարձել ենք նաև 4-րդ փուլի գնահատման զեկույցում Հայաստանին ներկայացված այն հանձնարարականներին, որոնք բավարար չափով չեն իրականացվել կամ իրականացման ընթացքում իշխանությունները թույլ են տվել էական բացթողումներ։ Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Հայաստանի իշխանությունները մի շարք հանձնարարականների իրականացման ուղղությամբ գործադրել են անբավարար ջանքեր։ Արդյունքում, տարբեր ուղղություններով առկա են կիսատ լուծումներ և լուրջ թերացումներ։
Սույն վերլուծության նպատակն է գնահատել ՀՀ պետական բյուջեի կատարման ընթացքը տվյալ ժամանակահատվածում: Նախ նկարագրվել է ՀՀ տնտեսության ընդհանուր բնութագիրը, այն է՝ տնտեսական ակտիվության շարժիչ ուժերը, զարգացումները տնտեսության առանձին ճյուղերում, պահանջարկի բաղադրիչների՝ սպառման և ներդրումների վարքագիծը և այլն: Այնուհետև վերլուծվել է պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի կատարողականը՝ համեմատելով համապատասխան ցուցանիշների փաստացի և պլանային արժեքները: Վերլուծությունը ավարտվել է հիմնական եզրահանգումների ամփոփմամբ:
Հարավկովկասյան տարածաշրջանը ավանդաբար եղել է Մեծ Բրիտանիայի աշխարհաքաղաքական շահերի և հետաքրքրությունների առանցքում, և այժմ էլ Լոնդոնը մեծ կարևորություն է տալիս տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացներին։ Այս վերլուծությամբ փորձել ենք հասկանալ Բրեքզիթի գործընթացի աշխարհաքաղաքական հետևանքները, ինչպես նաև գնահատել, թե այն ինչպիսի ազդեցություն կունենա Հարավային Կովկասում Մեծ Բրիտանիայի քաղաքականության վրա։ Մի շարք գործընթացների ուսումնասիրությունը թույլ է տվել հանգել այն եզրակացությանը, որ Բրեքզիթի գործընթացի ավարտից հետո Լոնդոնը փորձելու է ավելի ամրապնդել Հարավային Կովկասում իր ներկայությունն ու ազդեցությունը։ Այդ ներկայությունը հնարավոր է և պետք է օգտագործել ի շահ Հայաստանի, այդ թվում՝ նաև Արցախյան հարցում, օգտագործելով նաև Հայաստանի Հանրապետության նախագահի կապերն ու հեղինակությունը։
Հրապարակվել է «ԿՈՎԻԴ-19 տարածաշրջանային անվտանգության գնահատման զեկույցը», որտեղ ներկայացվում է աշխարհի 200 երկրներում կորոնավիրուսի հետևանքվ ստեղծված իրավիճակը՝ անվտանգության վարկանիշը և սպառնալիքները։ Սույն վերլուծությամբ փորձել ենք առանձնացնել Հայաստանի համար առավել ուշագրավ տվյալները, ինչպես նաև համեմատել դրանք տարածաշրջանի մյուս երկրների տվյալների հետ։ Համաձայն զեկույցի՝ Հայաստանը զբաղեցրել է 81-րդ տեղը՝ զիջելով տարածաշրջանի բոլոր երկրներին։ Միաժամանակ, դրանում արտացոլված տվյալները վկայում են, որ Հայաստանում ստեղծված համաճարակային ծանր իրավիճակը պայմանավորված է ոչ թե պետության ներուժի սահմանափակ լինելու հանգամանքով, բնակչության վարքագծով և մշակույթով, այլ կարանտինի ձախողմամբ և անարդյունավետ կառավարմամբ։